De overheid hoort u te dienen, niet andersom - Hoofdinhoud

Een kleinere, moderne overheid is geen keuze, maar pure noodzaak.

Van oudsher is de overheid er voor de zaken die we zelf niet kunnen regelen.

Dat het fietspad op weg naar huis veilig en goed verlicht is. Dat je je kind ‘s ochtends in een fijn klaslokaal kunt afzetten, met een lieve juf of meester.

Dat je een steuntje in de rug kunt krijgen, als dat nodig is. Financieel, of met hulp of zorg.

Die overheid kan er alleen voor ons zijn als we daar allemaal een bijdrage aan leveren. We leggen allemaal in, we krijgen er allemaal wat voor terug.

Maar de afgelopen jaren is de balans zoekgeraakt. De overheid is te vaak niet dienend, maar doorgeslagen in bemoeizucht, betutteling en bureaucratie. Terwijl er bakken met geld worden uitgegeven die werkende mensen met elkaar opbrengen. Geld dat te vaak wordt gebruikt voor het handhaven van onzinnige regels en tijdrovende procedures. Voor onnodige managementlagen en te veel nutteloze projecten. Geld dat we ook hadden kunnen besteden aan meer politieagenten of veiligere fietspaden. En waar er steeds meer wordt gevraagd van mensen en bedrijven, geeft diezelfde overheid zelf veel te vaak niet thuis.

Wat mij betreft zijn er grofweg drie problemen die de afgelopen jaren steeds groter zijn geworden:

• - 

  Een enorme toename van bureaucratie en regeldruk.
• - 

  Een daardoor almaar uitdijende en duurder wordende overheid die zich inmiddels bemoeit met van alles, maar steken laat vallen bij de kerntaken.
• - 

  En daardoor zelf minder slagvaardig is geworden en nog maar half werk levert.

Allereerst die toename in bureaucratie. Of het nu gaat om ondernemers die aan boeken vol regels moeten voldoen, of mensen thuis, die voor ieder wissewasje langs de landelijke of lokale overheid moeten. Een tijdrovende en ondoorzichtige bezigheid.

Natuurlijk is het normaal dat we regels afspreken hoe we met elkaar omgaan. Wat wel en niet mag. Als jij een etage op je huis bouwt, of een mantelzorgwoning in je tuin, dan is het niet gek dat je daar een vergunning voor nodig hebt. Maar zorg dan dat je die eenvoudig aan kunt vragen. Dat je niet van het kastje naar de muur wordt gestuurd. Dat je antwoord krijgt, als je een vraag hebt. En dat je snel uitsluitsel hebt. Het is toch idioot dat mensen het plan afblazen om voor hun ouders te zorgen, omdat ze de vergunning voor het huisje in de tuin niet rond krijgen? Of ondernemers, die zo verdwalen in de regels die er zijn, dat ze uit pure frustratie stoppen met hun bedrijf. Neem zo’n regel dat je van iedere reizende medewerker de CO2 uitstoot moet bijhouden. Niet te doen. Of een kapper die aan het einde van de dag zijn laatste klant een wijntje wil schenken. Nee hoor, dat mag niet, stel je voor. Nederland verstikt in die bureaucratie. Dat moet stoppen.

Maar de politiek gaat maar door met het optuigen van nog meer regels. Met ‘gratis geld’ waarmee steeds nieuwe hobby’s worden gefinancierd. Dat geld, dat wordt opgebracht door hardwerkende Nederlanders. Die terecht van ons vragen dat we daar zuinig en degelijk mee omgaan. Maar nee. Nog meer procedures. Nog grotere organisaties.

Dan lossen we vast de problemen wel op.

Dat brengt mij op het tweede probleem dat ik signaleer. Onze overheid is groter dan ooit. Meer regels, meer bureaucratie, meer ambtenaren. En toch levert de overheid - misschien wel daardoor? - te vaak half werk.

Bijvoorbeeld: in Groningen moeten dertienduizend huizen worden versterkt. Daar zijn tweeduizend ambtenaren mee aan de slag. Tweeduizend. Dat is één ambtenaar per zes huizen. Het gevolg hiervan was dat in 2023 van elke euro die beschikbaar was voor de versterking van woningen, maar liefst 78 cent besteed werd aan kosten van de overheid. We versnellen het proces er echter niet mee: de operatie is immers pas op z’n vroegst in 2028 klaar. Het is exemplarisch voor een overheid die inefficiënt en log is geworden.

En nee, dat is niet de schuld van de ambtenaren die hier dagelijks mee aan de slag zijn. Het is de schuld van de politiek die het bedenkt. Die voor ieder probleem iets nieuws optuigt. Daar hebben we allemaal aan bijgedragen, ook wij. Door voor ieder probleem een commissie of een pilot te bedenken. Door initiatief na initiatief te starten, maar nauwelijks iets stop te zetten of af te schaffen als het niet blijkt te werken. Sterker nog, we hebben het er alleen maar complexer mee gemaakt.

Ook lokaal zien we ambtenarenapparaten groeien als kool. Steden met een links stadsbestuur spannen de kroon. In Utrecht is het aantal ambtenaren in 5 jaar met 40% (!) gestegen. Amsterdam voert al jaren de lijst aan van het hoogste aantal ambtenaren per inwoner. Terwijl de overheid tegelijkertijd alleen maar arroganter en afstandelijker wordt. Nauwelijks betere dienstverlening, wel extra regels en flauwekul projecten. En de rekening van dit alles wordt steevast, via onder meer de OZB en hogere parkeertarieven, bij inwoners en ondernemers gelegd. Kortom, een overheid die haar inwoners niet biedt, wat zij andersom wel verwacht. De lokale VVD-fracties in deze steden hebben hierover, vanuit de oppositie, al meermaals de noodklok geluid.

Feit is dus: het probleem van de uitdijende en logge overheid zien we op alle niveaus terug, zowel lokaal als landelijk. Er worden steeds meer regels bedacht en het kost steeds meer energie om ze na te leven. Regels zijn onbegrijpelijk of spreken elkaar tegen.

Met als gevolg dat het er niet eenvoudiger op wordt.

Procedures duren eindeloos en lopen vast. En wie na een dag hard werken wil bellen om te vragen hoe het ermee staat, krijgt een bandje dat hij de volgende dag binnen kantooruren (behalve op woensdag- en vrijdag middag…) weer terecht kan.

Om gek van te worden.

Het brengt mij op het derde en misschien wel het grootste probleem: met een oerwoud aan regels en procedures heeft de overheid vooral zichzélf aan de ketting gelegd. En daarmee diegenen voor wie zij er zou moeten zijn. Te vaak zien we een overheid die blijft hangen in beleidsnotities en overlegstructuren, maar niet in staat is te leveren op het oplossen van problemen. Het resultaat: onze woningmarkt zit vast doordat een overstekende kever al bouwplannen kan dwarsbomen. We kunnen ons stroomnet niet snel uitbreiden omdat er meer mensen inspraak hebben dan dat er stopcontacten zijn. Bij elk transformatorhuisje kunnen bezwaarmakers jaren procederen. Zij bepalen met juridische trucs het tempo. En dat staat te vaak het recht op een betaalbaar huis of toegang tot stroom voor bedrijven in de weg.

En Nederland betaalt de rekening. In een land dat zeeën heeft afgesloten en al eeuwen toonaangevend is in de wereld, moeten we beter kunnen dan dit.

Onder de kabinetten Rutte I en II zijn er op initiatief van de VVD stappen gezet om de overheid effectiever te maken en bureaucratie terug te dringen. Maar onder Rutte III en IV is er te weinig gedaan. Dat trekt ook mijn partij zich aan. Het roer moet nu definitief om.

De bureaucratie verstikt ons leven en ons land. Dat kunnen we ons niet veroorloven. Nederlandse burgers en ondernemers moeten weer ademruimte krijgen.

De bezuiniging van ruim 1 miljard op het overheidsapparaat die door dit kabinet is aangekondigd, is wat de VVD betreft slechts een eerste stap. Het gaat ons hierbij ook niet alleen om geld, het gaat om een manier van denken. Onze overheid moet zich dringend aanpassen aan de moderne tijd en samenleving. Het mes moet in onnodige bureaucratie. In al die ministeries waar op heel veel plekken hetzelfde gebeurt, zonder goed samen te werken. Omdat politici geen regie durven pakken of niet over hun schaduw heen kunnen stappen. Aan de instanties en de ambtenaren die er werken, ligt het niet. Het ligt aan de aansturing. Aan de politici die zich zouden moeten afvragen hoe het zo moet worden ingericht, dat zij ons kunnen dienen. Maar de vraag hoe mensen thuis het beste geholpen zijn, is helaas nu niet of nauwelijks het uitgangspunt.

We moeten onze landelijke en lokale overheid terugtrimmen en efficiënter en slagvaardiger laten opereren. Er weer voor ons laten zijn, zoals het ooit bedoeld was.

Een overheid die veiligheid biedt, voor goede sociale voorzieningen zorgt en mensen verder vooral niet teveel in de weg zit. En zich realiseert dat voor het geld dat daar wordt uitgegeven, hard gewerkt is.

Een kleinere overheid is niet alleen mogelijk, het is noodzakelijk om Nederland weer vooruit te helpen. En des te kleiner die overheid, des te meer die zich kan bezighouden met kerntaken en daarin sterker en effectiever kan zijn.

Laten we kijken naar goede voorbeelden uit andere landen waar gewerkt wordt aan een kleinere overheid en meer economische vrijheid. Een land als Argentinië is op zichzelf onvergelijkbaar met ons land, maar de manier waarop zij delen van hun overheidsapparaat inrichten, is interessant. Zij geloven in de kracht van de vrije markt, in ondernemers en in het vermogen van burgers om zonder betutteling vooruit te komen. En kijk naar Singapore, waar de overheid wel alom aanwezig is, dat zou van ons minder mogen, maar wel uiterst competent en van hoog niveau is. Of Estland, een voorbeeld van een overheid die digitaal vooroploopt. Kortom, we zien genoeg voorbeelden van landen waar eenzelfde discussie wordt gevoerd. Om bureaucratie terug te dringen en de overheid efficiënter en slagvaardiger te maken.

Wat de VVD betreft moeten we hier ook in Nederland nu mee aan de slag. Stoppen met een steeds grotere overheid, met meer uitgaven en dus meer belastingen. En hoewel wij daar in de politiek Den Haag alleen in lijken te staan, ga ik dat gevecht graag aan.

Wij kiezen voor een kleinere, effectievere en modernere overheid die gefocust doet wat nodig is. Een overheid die naar mensen en ondernemers uitstraalt: wij willen dat je slaagt, we geven je daarvoor de vrijheid en de ruimte en ondersteunen je waar nodig.

Dus komt de VVD de komende weken en maanden met een heldere visie en een concrete agenda om de bureaucratie te verminderen en de overheid te hervormen. Het is onderdeel van onze bredere agenda om de harde werkers in ons land weer voorop te zetten en om economische groei aan te jagen.

We stellen voor om procedures radicaal te versnellen, bijvoorbeeld door de inspraakregels te hervormen en bezwaarprocessen te stroomlijnen. Zo kunnen projecten zoals de versterking van het stroomnet of woningbouw in een fractie van de tijd gerealiseerd worden. Daarnaast willen we de uitgaven aan onnodige bureaucratie drastisch terugbrengen, zodat het geld daar blijft waar het hoort: bij mensen zelf.

Daarbij komen we met voorstellen die de overheid kleiner, maar ook effectiever en slagvaardiger moet maken.

Het is tijd om de uitdijende overheid een halt toe te roepen. Tijd om te bouwen aan een overheid die bij de tijd is en Nederlanders volop de ruimte en vrijheid geeft om initiatief te nemen. Dit zal een van onze belangrijkste onderwerpen zijn, de komende tijd.

Toewerken naar een efficiënte, transparante overheid die werkt voor mensen en geen geld over de balk smijt. Daar is lef, daadkracht en een duidelijke visie voor nodig.

Wij zijn er klaar voor. Wij gaan ervoor. Wordt vervolgd!