Terugblik Commissie-Juncker - Hoofdinhoud
De Commissie-Juncker was van 1 november 2014 tot 1 december 2019 in functie. De agenda van de Commissie werd gedurende deze jaren gedomineerd door de vluchtelingencrisis en het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie. Belangrijke onderwerpen die verder speelden waren het versterken van de economie van Europa, het voltooien van de digitale interne markt en Europa dichter bij de burger brengen.
Inhoudsopgave
Benoeming en samenstelling Juncker
Tijdens de Europese verkiezingen van 2014 was hij Jeane-Claude Juncker i de zogenaamde ‘Spitzenkandidat’ van de Europese Volkspartij (EVP) i, de partij de grootste werd bij deze verkiezingen. Van oorsprong vond de benoeming van de voorzitter van de Europese Commissie achter gesloten deuren plaats, maar met het Verdrag van Lissabon i werd besloten de EU democratischer, transparanter en efficiënter te maken. Hierdoor moest in de Europese Raad i rekening gehouden worden met de uitslag van de Europese verkiezingen. Het Europees Parlement presenteerde vervolgens Juncker als de enige kandidaat aan de Europese Raad en verplichtte zo de Europese Raad akkoord te gaan met de Spitzenkandidat.
In eerste instantie werden er slechts drie vrouwen door de regeringen voorgedragen voor de in totaal 28 te verdelen posten als eurocommissaris. Na verschillende afwijzingen van Junckers kant wist hij het aantal naar negen vrouwen te brengen, evenveel als tijdens de voorgaande Commissie-Barroso i.
Enkele beoogde Commissarissen kregen het tijdens de hoorzittingen zwaar. De Hongaar Navracsics i moest uiteindelijk enkele extra schriftelijke vragen beantwoorden, de Britse Hill i moest op herexamen, en de De Sloveense Bratusek i trok haar kandidatuur in na een negatieve stemming van de desbetreffende EP commissie.
Agenda
Na de verkiezingen presenteerde Juncker een ambitieus tienpuntenplan. Juncker zag zijn Commissie als ‘de laatste kans’ om politieke eenheid in de EU tot stand te brengen. Na jarenlange economische en financiële crisis was het vertrouwen in het Europese project onder de burgers flink gedaald. Zo hadden miljoenen mensen tijdens de crisis hun baan verloren. Ook de democratische legitimiteit van de Europese Unie was flink geschaad omdat er buiten het rechtskader om nieuwe instrumenten moesten worden gecreëerd. Junckers agenda bestond daarom uit het realiseren van banen, groei en democratische verandering bestaande uit tien beleidsterreinen waar hij concrete resultaten wilde behalen. Daarnaast moest zijn Commissie zich bescheidener opstellen bij minder belangrijkere zaken, en in plaats daarvan zich concentreren op een paar belangrijke beleidsterreinen. Om dit te bereiken gaf hij de Commissie een meer hiërarchische en politieke vorm.
Voor de Nederlandse eurocommissaris Frans Timmermans i was de rol van vicevoorzitter weggelegd. Hij moest er voor zorgen dat het subsidiariteitsbeginsel i van de Europese Unie werd bewaakt. Zo kon hij commissiebreed voorstellen blokkeren als deze ondeugdelijk of van slechte kwaliteit waren of teveel regelgeving of details opleverde. Naast de eerste vicevoorzitter creëerde Juncker ook een aantal ‘gewone’ vicevoorzitters. De Vicevoorzitters Ansip i, Dombrovskis i, Katainen i, Mogherini i en Sefčovič i zaten ieder een projectteam voor; een cluster van beleidsterreinen die nauw met elkaar verbonden zijn. De vicevoorzitters konden binnen hun projectteam voorstellen van andere Eurocommissarissen blokkeren. Dit zevenkoppige bestuur zorgde voor een ‘presidentialisering’ en ‘hiërarchisering’ van de Commissie.
Een ander plan van Juncker was om van de Europese Commissie een politieker orgaan te maken, een tegenhanger van de Europese Raad. Dit kwam voort uit zijn benoeming als allereerste ‘Spitzenkandidat' tot voorzitter, waardoor hij meende als 'gekozen' voorzitter te kunnen opereren. De steun van zowel het Europees Parlement als die van de Raad van ministers wilde hij gebruiken om een meer ‘politiek’ mandaat voor de EC te bewerkstelligen. Zo kwam de eerste vicevoorzitter Frans Timmermans uit een andere grote politieke familie. Timmermans ging vervolgens publiekelijk de strijd aan met onder andere Hongarije en Polen over fundamentele rechten, waardoor hij voor die landen onaanvaardbaar was voor het voorzitterschap van de volgende Europese Commissie.
Nieuwe posten en voorzitterschappen
De portefeuilles onder Juncker waren flink gespecificeerd, uitgebreid en verdeeld in vergelijking tot de portefeuilles onder de Commissies Barroso. Er werden ook expliciet nieuwe thema’s toegevoegd aan de portefeuilles zoals crisisbeheersing, gendergelijkheid, midden- en kleinbedrijf, arbeidsmobiliteit en voedselveiligheid aan de portefeuilles toegevoegd.
Hierdoor waren de portefeuilles meer in lijn met de agenda en de topprioriteiten van de Commissie Juncker. De portefeuille van de Finse eurocommissaris Banen, groei, investeringen en concurrentievermogen i sloot hier bijvoorbeeld bij aan. Onder de opgenomen tien topprioriteiten waren het versterken en verdiepen van de Economische en Monetaire Unie i, de digitale interne markt en de energie unie i. Voor de digitalisering waren er zo twee portefeuilles in het leven geroepen: de van digitale economie en maatschappij maatschappij en die van digitale interne markt i. De Commissie-Barroso-II had alleen de portefeuille digitale agenda. Ook de portefeuille Energie werd opgesplitst in de portefeuilles Energie Unie i en Klimaatactie en Energie i.
De Commissie-Juncker kreeg al snel met een relatief sterke stijging van het aantal asielzoekers dat naar Europa kwam te maken, waardoor er vanaf 2015 gesproken werd van een vluchtelingencrisis. In 2015, 2016 en 2017 kwamen er zo’n 2,5 miljoen migranten de EU op illegale wijze binnen. De asielzoekers kwamen met name via de Balkan en het Middellandse Zeegebied. Juncker had bij zijn aantreden migratie en grensbeveiliging al tot topprioriteit verklaart. De Europese Commissie had hier maar beperkte controle over, aangezien grensbewaking een zaak van de lidstaten is. Het lukte de Commissie niet het asiel- en migratiebeleid te hervormen omdat uiteindelijk bleek dat de lidstaten dit zelf wilde bepalen.
Desalniettemin probeerde de Commissie de crisis te beteugelen en de bevoegdheden van de EU op dit gebied uit te breiden en te harmoniseren. Zo stelde de Commissie in 2015 voor om de migratiedruk te verdelen. Al snel sneuvelde de uitvoering van dit plan aangezien Polen, Hongarije en Tsjechië weigerde verplicht vluchtelingen over te nemen van andere landen. Ook Nederland nam minder vluchtelingen over dan afgesproken. In 2016 diende de Europese Commissie daarom een voorstel in om lidstaten die weigerde mee te werken aan het verdelen van vluchtelingen en migranten te beboeten, waarnaar in december 2017 een rechtszaak tegen Hongarije, Polen en Tsjechië werd gestart.
Toch is er volgens de Commissie aanzienlijk vooruitgang en zijn er tastbare resultaten geboekt bij de aanpak van de migratieproblematiek. De meest bekende afspraak is de Vluchtelingendeal tussen Turkije en de EU. Ondanks controverse is de deal in 2018 verlengd tot 2020. Ook is er een nieuw Europees Grens en Kustwachtagentschap in 2016 opgericht (een hervorming van het bestaande Frontex i). De commissie wil deze in de komende jaren nog verder uitbreiden en versterken met zo’n 10.000 mensen. Ook is er in 2017 een EU-plan voor externe investeringen van start gegaan die voor meer banen en groei in Afrika en Europese nabuurschappen moet zorgen. Hoewel de vluchtelingencrisis over haar hoogtepunt heen is zijn er nog steeds structurele problemen.
▪ Factsheet Europese Commissie over radicale verandering in Migratiebeheer en Grensbeveiliging
Brexit
Een andere klap die de Commissie-Juncker te verduren kreeg was de uitslag van het referendum in Groot Brittannië over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie in juni 2016. Voorafgaand probeerde de Britse Premier Cameron de EU te hervormen uit ongenoegen over de concentratie van steeds meer macht in Brussel. Zo wilde hij een stop op het recht van vrije verkeer van mensen. De hervormingsvoorstellen zoals het noodrem-mechanisme gaf niet het gewenste effect. Het Verenigd Koninkrijk besloot vervolgens de EU te verlaten en in 2017 begonnen de onderhandelingen over het vertrek uit de EU. De brexitdeal en de mogelijke gevolgen hield de Europese Unie flink in haar greep. Ook na het aftreden van Juncker zal de brexit-onzekerheid nog voort duren. Juncker betreurde bij zijn afscheidsspeech dat hij zoveel tijd aan debrexit had moeten spenderen.
▪ i Afscheidsspeech Juncker in het Europees Parlement
Banen
Juncker begon zijn termijn aan het eind van de economische en financiële crisis. Bij zijn aantreden was zijn topprioriteit dan ook banen en groei realiseren. Zo lanceerde Juncker in 2015 een investeringsfonds, ook wel bekend als het ‘Juncker-fonds i’. Hoewel de werkeloosheidscijfers zijn gedaald is het de vraag in hoeverre dat komt door het beleid van de Europese Commissie, of door de aanzwengelende economie.
Voltooiing van de EMU
De eurocrisis liet zien dat de Economische en Monetaire Unie nog niet goed functioneerde. Hoewel de EMU in 2015 robuster was dan vóór de crisis, was de EMU ondanks alle vooruitgang nog niet voltooid. Juncker stelde in 2015 samen met toenmalige andere voorzitters i een plan op om de EMU in tien jaar tijd te voltooien. Zo moest onder andere de bankenunie i en de kapitaalmarktunie i worden versterkt. Hoewel er al een pakket maatregelen is aangenomen om risico’s bij banken te verkleinen is de bankenunie nog niet voltooid. Wel is er vooruitgang geboekt op de begrotingsdiscipline van de lidstaten. In 2015 besloot de Commissie flexibeler om te gaan met de Europese begrotingsregels.
Toch moest in 2015 een derde pakket noodleningen aan Griekenland worden verstrekt, wat op kritiek kwam te staan van diegene die de EMU als een noodlijdend project zien. Juncker zelf ziet het echter als een grote verdienste dat hij Griekenland in de eurozone wist te houden.
Handelsverdragen
De commissie heeft ook vele nieuwe handelsverdragen gesloten. Zo bereikte de EU in juni 2019 een akkoord met Vietnam en een akkoord met Mercosur , in oktober 2018 een akkoord met Singapore, in april 2018 een akkoord met Japan en met Mexico, in oktober 2015 een akkoord met Zuid-Korea en in september 2014 een akkoord met Canada. Tot een nieuw handelsakkoord met de Verenigde Staten kwam het echter niet.
SDG
De tweede prioriteit van Juncker was het voltooien van een digitale interne markt. Onderdeel daarvan was de Single Digital Gateway, een online centraal informatie punt voor procedures en diensten over de interne markt. De SDG moet bijdragen aan het verbeteren van het contact tussen burgers, bedrijven en overheden. De voorstellen van de Commissie zijn in 2018 goedgekeurd en zullen vanaf 2020 in werking gaan treden.
Auteursrichtlijn
Een ander onderdeel van de digitale interne markt was de ‘richtlijn inzake auteursrechten in de digitale eengemaakte markt’ ook bekend als de auteursrichtlijn.’ De Commissie stelde voor om de auteursrichtlijnen in de Europese Unie te harmoniseren en te moderniseren voor het huidige digitale tijdperk. Het voorstel kreeg met name forse kritiek op artikel artikel 11 en artikel 13. Volgens critici zou artikel 11 tot 'hyperlinkbelasting' leiden en zou artikel 13 de vrijheid van meningsuiting beperken en leiden tot een uploadfilter. In 2019 werd het voorstel goedgekeurd door de Raad en het Europees Parlement. Lidstaten hebben twee jaar de tijd om de richtlijn om te zetten in nationale wet- en regelgeving.
Meer informatie over de nieuwe Auteursrichtlijn i
AVG
Verder trad tijdens de Commissie Juncker de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) in werking, die de bescherming van persoonsgegevens binnen de Europese Unie moet garanderen. Een voorstel hiervoor werd in de voorgaande Commissie-Barroso II ingediend, maar werd pas in 2016 door het Parlement en de Raad aangenomen.
Roamingkosten
Ook werd er tijdens de Commissie Juncker een einde gemaakt aan de Roamingkosten binnen de Europese Unie. Sinds 2006 heeft de EU stappen ondernomen om roamingkosten te verlagen. Dit resulteerde erin dat sinds juli 2017 consumenten geen extra kosten voor bellen, sms’en internetten vanuit het buitenland betalen.
5G
Daarnaast werkt de Commissie aan een betere internetverbinding voor alle burgers en bedrijven. Zo heeft de Commissie in 2016 een 5G-actieplan voorgesteld en in maart 2019 een aantal aanbevelingen gedaan om de beveiliging van 5g-netwerken te waarborgen.
Daarnaast wilde Juncker Europa dichter bij de burger brengen om het vertrouwen van de Europeanen in het Europese project te winnen. Onderdeel daarvan was dat de Commissie zich committeerde aan betere regelgeving. Zo moest de Europese besluitvorming opener en transparanter worden, moesten burgers en belanghebbenden meer betrokken worden, en moest de regeldruk worden verminderd.
Transparantie
Het transparantiedoel van Juncker liep een grote deuk op toen Junckers kabinetchef Martin Selmayr werd benoemd tot secretaris-generaal van de Commissie; de hoogste post in het dagelijks bestuur van de Commissie. De procedure van benoeming leidde tot veel kritiek omdat dit binnen enkele minuten na het officieel vrijkomen van de functie gebeurde.
Betrekken van Burgers
De Commissie heeft honderden publieke consultaties uitgevoerd om burgers en belanghebbenden bij het Europese beleid te betrekken. Het aantal reacties verschilde per consultatie. Zo kreeg de raadpleging over de omschakeling tussen zomer- en wintertijd een recordaantal van 4,6 miljoen reacties. Er was ook een consultatie met slechts drie deelnemers. Onlangs publiceerde de Europese Rekenkamer een rapport waarin zij de Commissie opriep deze consultaties te verbeteren zodat deze de burgers beter bereiken.
Minder Regeldruk
Een traditionele klacht over de Europese Unie was de grote regeldruk vanuit Brussel. De Nederlandse Frans Timmermans moest ervoor zorgen dat het subsidiariteitsbeginsel werd gehandhaafd en dat ideeën binnen de prioriteiten van de Commissie vielen. Niet alleen moest het aantal commissievoorstellen afnemen, ook bestaande regels moesten tegen het licht worden gehouden. Een duidelijk voorbeeld hiervan was het afschaffen van de zomer- en wintertijd.
Toch lijkt Timmermans geen trendbreuk gerealiseerd te hebben. De Commissie-Juncker publiceerde weliswaar aanzienlijk minder voorstellen dan de Commissie-Barroso II, maar zat daarmee meer in lijn met de daarvoorafgaande Commissies. Wel kreeg de Commissie met enkele onvoorziene gebeurtenissen te maken, zoals terroristische aanslagen, de vluchtelingen crisis, de uitslag van het Brexit referendum, en de uitslag van de verkiezingen in de Verenigde Staten. Hierdoor moest de Commissie de agenda herschikken en reageren op de veranderende omstandigheden.
Het Europees Parlement rekende na hoeveel van de ingediende voorstellen vervolgens zijn aangenomen. In april 2019 waren 66% van de Commissie voorstellen aangenomen en zijn er 28% van de voorstellen nog in behandeling.
Spitzenkandidat
Tijdens de verkiezingen van 2014 leidde de Spitzenkandidatprocedure ertoe dat Juncker, de kandidaat van de grootste partij, voorzitter van de Commissie werd. De spitzenkandidatprocedure sneuvelde echter bij de verkiezingen van 2019, aangezien lidstaten het niet eens konden worden over de voorgedragen kandidaten Manfred Weber i en Frans Timmermans i. Ursula Von der Leyen i, minister van Defensie in Duitsland, werd vervolgens aangedragen als voorzitter. Zij was echter niet bij de Europese verkiezingen betrokken.
Solidariteitskorps
In 2016 lanceerde Juncker het Europees Solidariteitkorps; een vrij onbekend initatief van de Commissie om jongeren tussen de 17 en de 30 de kans te bieden vrijwilligerswerk in Europa te doen. Sinds 2016 hebben 64.000 jongeren zich ingeschreven en zijn er meer dan 5000 jongeren in projecten geplaatst. De Commissie wil in de volgende meerjarenbegroting meer geld uittrekken voor het korps zodat zeker 350.000 tussen 2021 en 2027 de kans krijgen aan een solidariteitsactiviteit deel te nemen.
Defensiesamenwerking
Andere verdienste van de Commissie Juncker zijn bijvoorbeeld de overeenstemming over permanentere defensiesamenwerking. In december 2016 schaarde EU-leiders zich achter een voorstel van de Commissie om een Europees defensiefonds op te richten, en in juni 2017 gaven de EU-leiders groen licht voor meer samenwerking op het gebied van defensie. Dit vertaalde zich in het oprichten van PESCO, een permanent samenwerkingsverband waarin 25 Europese lidstaten intensiever gaan samenwerken op het gebied van veiligheid en defensie. Inmiddels is er concrete invulling gegeven aan de eerste projecten binnen PESCO. Ondanks deze nieuwe samenwerkingsstappen is er geen overeenstemming bereikt over een Europese defensiemacht.
Bescherming van de rechtstaat
De Commissie Juncker heeft zich daarnaast stevig verzet tegen de ondermijning van de rechtsstaat. Met name Frans Timmermans maakte zich hard voor de verdediging daarvan, wat leidde tot een slepend conflict met Polen. In december 2017 startte Timmermans de Artikel 7 procedure i waar het Europees Parlement in maart 2018 mee instemde. De rechtszaak tussen Polen en de Europese Commissie loopt nog. Ook tegen Hongarije startte Timmermans in 2017 verschillende inbreukprocedures. Het Europees Parlement deed vervolgens de aanbeveling een artikel-7 procedure in gang te zetten.
Duurzaamheid
Een andere verdienste van Timmermans was het verbod op plastic wegwerpproducten. Begin 2019 stemde het Parlement en in mei 2019 de Raad hiermee in. Vanaf 2021 zijn plastic wegwerpbestek en wegwerkborden borden, rietjes, wattenstaafjes en ballonstokjes verboden. In de nieuwe Commissie zal Timmermans zich dan ook bezig houden met de Green Deal i.
Europees Openbaar Ministerie
Daarnaast hebben listaten ook overeenstemming bereikt over het nauwer samenwerken om EU-fraude beter te bestrijden. In 2017 werd besloten een Europees Openbaar Ministerie i in te stellen die in 2020 operationeel moet worden. Het voorstel tot instelling van een EOM stamt uit 2013 van de Commissie-Barroso II, maar er werd pas vier jaar later overeenstemming over bereikt. In oktober 2019 werd Laura Kövesi benoemt tot eerste Europees hoofdaanklager.
Meer informatie over Oprichting Europees Openbaar Ministerie i
Andere Issues
De Commissie Juncker hield zich ook bezig met de volgende onderwerpen:
Meer informatie
Overzicht terugblikken: NOS, Clingendael, FD, Juncker, Europees Parlement