Kabinet-Drees I (1948-1951) - Hoofdinhoud

© Beeldbank Nationaal Archief

Staand v.l.n.r.: Lieftinck, Wijers, In 't Veld, Joekes, Mansholt, Van den Brink, Van Maarseveen, Prinsen (secretaris), Gotzen en Dutilth (notulist), Zitten v.l.n.r.: Schokking, Stikker, Van Schaik, Drees, Rutten en Sassen.

Na de Tweede Kamerverkiezingen van 1948 i kwam een coalitie van KVP i, PvdA i, CHU i en VVD i tot stand onder leiding van PvdA-voorman Willem Drees i. In het kabinet zaten naast de ministers uit de coalitiepartijen ook twee partijloze ministers. Er was geen formele binding van de fracties aan een regeringsprogramma, maar die hadden wel daarmee ingestemd. Het kabinet volgde vanaf 7 augustus 1948 het kabinet-Beel I i op.

Het kabinet, ook wel Drees/Van Schaik genoemd, moest een 'brede basis' hebben om een grondwetsherziening i mogelijk te maken. Dat was wenselijk vanwege de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië i, die uiteindelijk in december 1949 na veel strijd tot stand kwam. De verdere wederopbouw van Nederland na de Duitse bezetting kreeg dankzij de Marshallhulp een krachtige impuls.

Na ruim twee jaar viel het kabinet in januari 1951 over de kwestie-Nieuw-Guinea i. Het werd op 24 januari 1951 demissionair en op 15 maart 1951 opgevolgd door het tweede kabinet-Drees i.

Formatie

De formatie 1948 draaide om de toetreding van VVD en CHU om zo tot een bredere meerderheid te komen die nodig was vanwege oplossing van de Indonesische kwestie. Formateur Beel i (KVP) deed twee pogingen om een kabinet bestaande uit KVP i, PvdA i, CHU i en VVD i te vormen. Beide faalden, vooral omdat de PvdA niet in een parlementair kabinet met de VVD, vertegenwoordigd door voorman Stikker i, wilde stappen.

Regeerprogramma en regeringsverklaring

Het regeerprogramma van 1948 i was grotendeels gelijk aan het programma uit 1946 i. Premier Willem Drees legde op 12 augustus 1948 de regeringsverklaring af.

De samenstelling van het kabinet wijzigde vier keer. Tussentijds traden drie ministers af en wisselde er één van portefeuille.

• - 

  Sassen opgevolgd door Van Maarseveen als minister van Overzeese Rijksdelen

  Minister Sassen kon zich in februari 1949 niet langer verenigen met het Indië-beleid van het kabinet. Hij was voorstander van harder optreden tegen de Republiek Indonesia. Zijn vervanger was minister van Binnenlandse Zaken Van Maarseveen.

• - 

  Van Maarseveen opgevolgd door Teulings als Minister van Binnenlandse Zaken

  Nadat Van Maarseveen minister van Overzeese Rijksdelen was geworden, werd partijgenoot en senator Teulings benoemd tot nieuwe minister van Binnenlandse Zaken.

• - 

  Wijers werd opgevolgd door Struycken als minister van Justitie

  Minister Wijers (KVP) trad in 1950 af vanwege zijn gezondheid. De Bredase wethouder Struycken volgde hem op.

• - 

  Schokking werd opgevolgd door s'Jacob als minister van Oorlog en Marine

  Een meerderheid van de Tweede en Eerste Kamer liet in oktober 1950 indirect weten geen vertrouwen meer te hebben in minister Schokking. Het duurde volgens de Kamer te lang voor hij met plannen kwam voor de reorganisatie van defensie. Een geestverwant (maar geen partijgenoot) H.L. s'Jacob, volgde hem op.

Het kabinet kon zich met recht beroepen op een brede basis. Het beschikte in zowel de Tweede als de Eerste Kamer over een ruime meerderheid. De verhoudingen in het parlement bleven ongewijzigd. Er vonden tijdens deze kabinetsperiode geen verkiezingen voor de Eerste Kamer of afsplitsingen van regeringsfracties plaats.

Nadat de economie in 1949 nog met 7,2% was gegroeid, liep in de daaropvolgende jaren de groei terug, mede onder invloed van de Korea-oorlog. In 1950 kwam de Wet op de Bedrijfsorganisatie tot stand, waardoor de Sociaal-Economische Raad (SER) i werd opgericht als tripartiet adviesorgaan van kroonleden, werkgevers- en werknemersorganisaties. De kabinetsperiode stond verder in het teken van de Indonesische onafhankelijkheid i, de Marshallhulp en het voorbereiden van Europese samenwerking.

Algemene Zaken i

• - 

  Staatkundige hervormingen Koninkrijk

  De staatscommissie i Van Schaik werd op 17 april 1950 ingesteld bij koninklijk besluit i door het kabinet-Drees/Van Schaik. Zij moest naar aanleiding van de dekolonisatie en de komst van internationale organen een algehele herziening van de Grondwet i voorbereiden.

  • meer informatie

Buitenlandse Zaken i

• - 

  Annexatie Duitse gebieden

  Als compensatie voor de oorlogsschade werden enkele Duitse gebieden geannexeerd. Zo werden de dorpen Elten en Tudderen bij Nederland gevoegd.

Economische Zaken i

• - 

  Industrialisatienota's

  Minister Van den Brink bracht tussen 1949 en 1951 drie Nota's over de industrialisatie uit. In deze nota's werd een beleid uitgezet van verregaande industrialisatie. In 1952/1953 moesten er circa 215.000 banen bijgekomen zijn, onder meer door investeringen in outillage en gebouwen.

  Om de industrialisatie te bevorderen werd er verder ingezet op een gunstig fiscaal klimaat, meer vrijheid voor bedrijven om zich te mogen vestigen, betere scholingsmogelijkheden, versterking van research (o.a. bij TNO), modernisering van de elektriciteitsvoorziening, kredietfaciliteiten en staatsgaranties.

Sociale Zaken i

• - 

  sociale zekerheid

  In 1949 kwam de wet over verplichte verzekering tegen onvrijwillige werkloosheid (WW) tot stand.

• - 

  Ondernemingsraden en bedrijfsorganisatie

  Twee belangrijke wetten op sociaaleconomisch gebied waren de Wet op de ondernemingsraden en de Wet op de bedrijfsorganisatie, die onder meer de Sociaal-Economische Raad (SER) i in het leven riep.

Grondwetsherziening

In 1948 werden in de Grondwet bepalingen opgenomen over het voorbereiden en vestigen van een nieuwe rechtsorde en om instelling van het instituut van staatssecretaris mogelijk te maken. Verder kwam er een bepaling over het inkomen van de afgetreden koning(in) en werden bepalingen opgenomen over de uitzonderingstoestand.

Troonswisseling

Op 4 september 1948 deed Koningin Wilhelmina i afstand van de troon ten gunste van Prinses Juliana i, die overigens al enige tijd als regentes i was opgetreden. In die rol was Prinses Juliana ook bij de formatie van dit kabinet betrokken.

Indonesië: Tweede Politionele Actie en soevereiniteitsoverdracht

In 1948 gaf de regering opdracht tot een tweede politionele actie in Indonesië. Maar onder internationale druk, met name van de Verenigde Staten, moesten onderhandelingen worden gestart, die op 27 december 1949 leidden tot de soevereiniteitsoverdracht.

NAVO

In 1949 trad Nederland toe tot de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO).

Marshallhulp

De wederopbouw en industrialisatie van Nederland werd mede mogelijk gemaakt door het Europees Herstel Programma, de Marshallhulp. Vanaf 1948 kreeg West-Europa Amerikaanse steun voor de wederopbouw. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marshall stelde als voorwaarde voor de hulp dat de landen in Europa gingen samenwerken

Het eerste kabinet-Drees was verantwoordelijk voor drie troonredes. De troonrede 1948 begon met een terugblik op de troonswisseling. In de rest van die troonrede, alsmede in de troonredes van 1949 en 1950, was er vooral veel aandacht voor de gespannen internationale verhoudingen. De relatie met Indonesië, de Korea-oorlog en de oprichting van de NAVO werden bijvoorbeeld aangestipt.

Kabinetscrisis 1951: Nieuw-Guineacrisis

Op 23 januari 1951 viel het kabinet-Drees/Van Schaik, nadat de VVD-fractie met een motie van wantrouwen was gekomen, die was gericht tegen het regeringsbeleid inzake Nieuw-Guinea. Het feit dat de VVD die motie steunde, was voor VVD-minister Stikker i reden om zijn ontslag aan te bieden, en dat leidde tot een kabinetscrisis.

Meer over